5 februari 1783: een aardbeving en een voorgevoel. 3

Van oudsher wordt geloofd dat dieren aardbevingen kunnen voorvoelen. Deze visie werd al in de Romeinse tijd o.a. door Plinius de Oudere geuit. En nog steeds zijn er talloze voorbeelden te noemen van merkwaardig gedrag van dieren, voorafgaand aan een aardbeving. Op Martinique in 1902 werd vee onrustig, gingen honden huilen en hielden de vogels op met zingen, voordat de West-Indische aardbeving plaatsvond.

Ook zijn er verhalen van mensen die dit soort voorgevoelens zouden hebben aangaande aardbevingen. Zo beweerde lady Conan Doyle, echtgenote van sir Arthur Conan Doyle, dat zij helderziend was en aardbevingen al vijf dagen van tevoren kon “horen”. Ze voelde wel hoe ver weg het ongeveer was, maar wist geen geografische locatie te noemen.

Een ander bekend voorbeeld van zo’n anekdote was de beroemde Duitse schrijver Johan Wolfgang von Goethe (1749-1832). Deze anekdote komt van een medewerker en vriend van Goethe, Johann Peter Eckermann. Hij omschrijft hoe hij in de nacht van 5 op 6 februari 1783 wordt geroepen door zijn baas. Eckermann gaat gauw naar de kamer van Goethe en ziet hoe deze zijn bed naar het raam heeft verplaatst en naar de hemel zit te staren. Goethe vraagt Eckermann of hij niets gemerkt heeft. Eckermann heeft dat niet. Goethe vervolgt te vertellen dat het een belangrijk moment is, namelijk dat er een aardbeving plaatsvindt of gaat plaatsvinden. Ondanks het feit dat Goethe een weerkundige is, gelooft men hem niet. Er wordt van hem gezegd dat hij ijlt en onzin praat.

Door Johann Heinrich Wilhelm Tischbein – Neu abphotographiert im Städel-Museum Frankfurt von Martin Kraft

Maar de uitspraak van Goethe bleek geen onzin te zijn. Op 5 februari 1783 werd het zuiden van Italië opgeschrikt door een zware aardbeving. Deze aardbeving, die later gevolgd zou worden door nog vier aardbevingen, had naar schatting een 7.0 op de schaal van Richter en richtte veel schade aan in de regio Calabrië en op Sicilië. Veel steden en dorpen leden schade en ongeveer 180 dorpen werden compleet verwoest. Belangrijke steden als Messina, Reggio, Monteleone en Catanzaro liepen aanzienlijke schade op. Een door de aardbeving veroorzaakte tsunami vernielde de muren van de haven van Messina. In deze stad werd dood en verderf gezaaid. Huizen werden met de grond gelijk gemaakt en de middeleeuwse Duomo werd zwaar beschadigd. Ook andere historische gebouwen werden compleet verwoest. Naar schatting hebben ruim 30.000 mensen deze aardbeving niet overleefd.

De berichten van de aardbeving in Italië bereikten Weimar een paar weken later. Het moment van de aardbeving zou ook het moment zijn geweest dat Goethe naar zijn medewerker riep. Goethe zelf bezocht Messina vier jaar later tijdens zijn Italiaanse Reis en was geschokt doordat de stad nog steeds in puin lag. Hij noemde het rampzalig.

Er zijn veel twijfels over het waarheidsgehalte van dit verhaal. Bronnen wijzen erop dat het niet echt gebeurd is. Desalniettemin is het een mooi verhaal en geeft het een interessant kijkje op het leven van een van Duitslands bekendste auteurs.

NB: De Britse schilder Henry Tresham reisde na de aardbeving af naar Sicilië. De aanblik van de verwoeste stad Messina deed hem denken aan de verhalen over de verwoesting van Pompeï in 79 na Chr. Hij maakte een schilderij van de ruïne van het Pallazzata, een elegant gebouw dat tegenover de haven stond, dat nu bijna geheel verwoest was. Dit werk is nu te bewonderen in London, bij Tate Britain’s Prints and Drawings Rooms (The Devastation of the Earthquake at Messina, Sicily: The Palazzata, c.1783–8).