Op een website waar mensen hun gedichten kunnen plaatsen las ik onlangs een gedicht waarin de volgende zin voorkwam:
haar zijden peignoir
door kaarslicht beschenen
en aan haar benen
vleien zich perzen
Er zijn van die woorden die heel vaak verkeerd worden geschreven. Of in dit geval verkeerd gebruikt. Maar hoe zit het ook alweer met vleien/vlijen?
Vleien (met korte ei) betekent volgens Van Dale ‘naar de mond praten’ of ‘laf prijzen’.
Bijvoorbeeld: ‘Ik was erg gevleid door die complimentjes.’
Vlijen/neervlijen (met lange ij) betekent ‘zachtjes of ordelijk neerleggen’ en wordt vaak wederkerend gebruikt.
Bijvoorbeeld: ‘De kat (van elk ras, niet alleen perzen) vlijde zich tegen haar aan.’
Of: ‘Ze wilden zich meteen neervlijen op de satijnen lakens.’
Hoewel er dus een duidelijk verschil in betekenis is tussen vleien en vlijen blijft het kennelijk toch een lastige kwestie, want ik kom heel vaak vleien tegen als vlijen bedoeld wordt en andersom.
Deze kwestie wordt nog eens extra bemoeilijkt als het gaat om het gezegde ‘in het gevlij komen’. Hiermee wordt bedoeld: ‘doen wat iemand graag heeft, zeggen wat iemand graag hoort, alleen maar om bij hem of haar in de gunst te komen, omdat je verwacht dat je daar voordeel van hebt’. Door deze betekenis is het heel verleidelijk om aan het werkwoord vleien te denken. Het is dan ook niet verwonderlijk dat deze uitdrukking in bijna alle manuscripten die ik onder ogen krijg waarin deze uitdrukking voorkomt, verkeerd geschreven is (‘in het gevlei komen’).
De oorsprong van dit gezegde is niet zeker. Volgens het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006) is de uitdrukking in het gevlij komen in de negentiende eeuw ontstaan op basis van een oudere uitdrukking: in het gevlij spreken. Daarmee werd bedoeld ’twee partijen zo proberen te bepraten dat ze zich verzoenen’.
Andere bronnen leggen eerder een verband met zware arbeid. ‘Arbeiders die metselstenen uit een schip op een vrachtauto laden: ze geven de stenen met vier of vijf tegelijk aan elkaar door en de man in de auto vlijt ze op elkaar, dat wil zeggen, hij legt ze netjes neer; de laatste man doet het belangrijkste werk, de anderen mogen niet te vlug of te langzaam werken, ze moeten bij de man op de auto in het gevlij komen!’ (Prisma Stijlboek) en in Nederlandse spreekwoorden, spreuken en zegswijzen van K. ter Laan vinden we terug: ‘Vlijen is “netjes schikken”, bv. turf vlijen, de schoven vlijen op de wagen en in de schuur. Vandaar ’t gevlij = ’t schikken en plooien.’
Vleien of neervleien kom ik vaak tegen in manuscripten waar duidelijk vlijen of neervlijen bedoeld wordt. De neergevleide giraf die ik in een recente opdracht tegenkwam was dus in werkelijkheid een neergevlijde giraf.
Maar nu we het probleem hebben vastgesteld, rijst de vraag: hoe lossen we dit op? Hoe kunnen we deze verwarring voortaan voorkomen? Hoe zorgen we ervoor dat giraffen en perzen voortaan vlijen in plaats van vleien? Wie weet een goed ezelsbruggetje? Wie heeft de gouden tip? Ik sta open voor suggesties!
Bronnen:
https://www.taaltelefoon.be/vleien-vlijen
https://onzetaal.nl/taaladvies/in-het-gevlij-gevlei-komen/
https://taaladvies.net/taal/advies/vraag/868/neervleien_neervlijen/
Misschien werkt dit: ‘vlijen’ is met een Lange ij als het met Liggen of Leggen te maken heeft (de hoofdletters L zijn dus expres)?
Ik besef dat mijn ezelsbruggetje geen oplossing is voor de kwestie ‘in het gevlij komen’. Veel mensen zullen de oorsprong van deze uitdrukking niet kennen. Ik kende hem ook niet totdat ik jouw artikel gelezen had. 🙂
Dat is een goede! Bedankt voor je reactie!
Ik besef dat mijn ezelsbruggetje geen oplossing is voor de kwestie ‘in het gevlij komen’. Veel mensen zullen de oorsprong van deze uitdrukking niet kennen. Ik kende hem ook niet totdat ik jouw artikel gelezen had.
Ik zie maar één oplossing, Sonja: alle manuscripten moeten voortaan door jou gecheckt worden 🙂
Nou, Rob, dat is misschien wat ambitieus. Mogelijk kunnen we het werk verdelen? 😉