Carolyne Larrington is mediëviste en doceert middeleeuwse Engelse literatuur aan St. John’s College in Oxford. Zij is onder andere gespecialiseerd in Oudijslandse literatuur. In de inleiding van De noordse mythen. Goden en helden van het oude Scandinavië legt Larrington uit dat de kennis die wij hebben over de noordse goden- en heldenverhalen voor een groot deel te danken is aan het werk van een man: Snorri Sturluson (1179-1241). Hij was een IJslandse geleerde, politicus, dichter en hoofdman en schreef in de 13e eeuw de Edda: een handboek over het schrijven van gedichten, dat ook veel mythologische verhalen bevat. Snorri was een aanhanger van het ‘euhemerisme’: de theorie dat de goden in mythen oorspronkelijk bijzondere mensen waren. Zo zouden de noordse goden immigranten zijn uit Troje, die door hun superieure kennis en technologie na hun uitsterven als goden werden vereerd.
IJsland werd in de 9e eeuw gekoloniseerd vanuit Noorwegen. Met de kolonisten kwamen ook de oude verhalen mee, die steeds opnieuw werden verteld en nagespeeld. Zolang de verhalen nog een culturele functie hadden, werden ze steeds weer doorverteld, zo niet, dan gingen ze verloren. In archeologische vondsten zijn veel aanwijzingen te vinden over de oude verhalen. Nog steeds worden er vondsten gedaan, zoals metalen beeldjes, die geïdentificeerd kunnen worden als noordse goden. Met elke vondst komt er meer begrip voor deze mythen en legenden.
Goden en godinnen
Larrington geeft in het boek een uitgebreide omschrijving van de noordse godheden, zoals Odin, Thor, Heimdal en Loki. Ook de Walkuren komen aan bod: de bovennatuurlijke vrouwen die in Walhalla (het woonpaleis van Odin) wonen. Zij beslissen over nederlaag en overwinning en kiezen de strijders uit die sneuvelen en naar Walhalla mogen afreizen. In afzonderlijke kaders geeft Larrington veel achtergrondinformatie over de verschillende goden. Door de vele illustraties (tekeningen, schilderijen, beelden en foto’s) krijgt de lezer een levendig beeld van de wereld van de noordse godheden.
Titelpagina van een 18e-eeuws manuscript van de Proza-Edda
Bloeiend zijn ook de Oudnoorse scheppingsmythen en de indeling van het mythische landschap. Aan de hand van Snorri’s geschriften geeft Larrington hier een duidelijke omschrijving van. Zo zou centraal de wereldboom Yggdrasil staan, een grote es met drie wortels, die de verschillende regionen van de wereld vormen (de hel, de reuzenwereld en Asgaard: de godenwereld). In het midden bevindt zich Midgaard, de mensenwereld. Alle goden hebben hun eigen woonpaleis in Asgaard en zij brengen hun tijd door met drinken, rechtspreken, paardrijden en bepalen wie er gaat sneuvelen. Uit stukken hout maken de goden de mensen, wat betekent dat de mensen dus eigenlijk afstammen van bomen.
Reuzen
De reuzen uit de noordse mythen vormen een complex en gevarieerd gezelschap. Sommige zijn groot, andere zijn klein, er zijn lelijke reuzen, slimme reuzen, reuzen met drie hoofden. Via talrijke voorbeelden van verhalen wordt het mythische patroon duidelijk waarin reuzen iets bemachtigen dat belangrijk is voor de goden en de daaropvolgende strijd tussen de goden en de reuzen om die belangrijke goederen. Bijzondere aandacht is er voor Loki: half god, half reus. Een gezworen bloedbroeder van Odin, maar met een dubbelzinnig karakter, wat zich uit in gedaanteverwisselingen en zelfs geslachtsverwisselingen.
Niet alleen de goden worden genoemd in dit boek, er is ook aandacht voor de menselijke helden uit de oude sagen en legenden. Zo wordt het verhaal verteld van de dynastie van de Völsungen: een verhaal vol wraak, incest en weerwolven. Een bekende telg uit dit geslacht is Sigmund, die ook de hoofdpersoon is van Die Walküre van Wagner. De moord op een andere telg uit dit geslacht, Sigurd, wordt beschreven in het Nibelungenlied. Een doorlopend thema in deze verhalen is het lot van vrouwen, die als objecten heen en weer gaan tussen families vanwege politieke motieven. De wijze les die men moest leren uit deze mythen is dat heldendom meer zou moeten zijn dan een kwestie van lange tenen en korte lontjes. Andere menselijke helden die aan bod komen zijn onder andere. Ragnar Ruigbroek, de drakendoder (bekend van de serie Vikings) en Ketil de Zalm, die zijn bijnaam kreeg door een draak te doden, maar vervolgens dacht dat hij een forse zalm had verslagen.
Het einde van de wereld
Odin is voortdurend op zoek naar kennis over het voorspelde einde van de wereld: ragnarök. Hij is in verschillende mythen bezig met het controleren of het lot onontkoombaar is. Verschillende voortekenen wijzen op het naderende einde. Ragnarök wordt in de verhalen als volgt omschreven: eerst komt de Grote Winter, drie winters achter elkaar, zonder zomer ertussen. De zon en de maan worden opgeslokt door wolven en de wereld wordt in duisternis gehuld. Verschrikkingen komen uit alle windstreken, waaronder een vuurreus uit het zuiden. Deze vuurreus steekt uiteindelijk de wereld in brand en dan wordt het scheppingsproces teruggedraaid. Een theorie is dat de beschrijving van ragnarök het vulkanische karakter van IJsland weerspiegelt. De omschrijving van de ondergang van de wereld doet namelijk denken aan een vulkaanuitbarsting. Het einde van de wereld betekende trouwens niet het einde der tijden. Na ragnarök ontstaat een nieuwe wereld, waarin sommige van de goden weer terugkeren.
Larrington geeft met haar uitgebreide kennis over het onderwerp een overzicht van een groot aantal noordse mythen en legenden, die in het collectieve bewustzijn zijn blijven hangen doordat ze tot ballades werden gemaakt en steeds doorverteld werden. De goden en helden bleven stof tot nadenken geven en doordat de IJslandse taal weinig veranderde door de eeuwen heen, bleven de verhalen toegankelijk. In de 17e eeuw werden de verhalen vertaald in het Latijn, waardoor ze in heel Europa bekend werden. In de 18e eeuw verschenen de eerste Engelse vertalingen. De mythen en legenden werden gepopulariseerd door Grimm en Wagner in Duitsland en William Morris en Tolkien in Groot-Brittannië. Tegenwoordig staan de verhalen ook weer volop in de belangstelling door series als Game of Thrones en Vikings en door de filmserie over Thor. De verhalen spreken nog steeds tot de verbeelding en de thema’s zijn nog steeds relevant, en alleen daarom al is dit boek zeker de moeite van het lezen waard.