Dit boek vertelt het levensverhaal van Svetlana Alliloejeva, de enige dochter van Jozef Stalin, de beruchte dictator van de Sovjet-Unie tussen 1924 en 1953. In meer dan 500 pagina’s krijgen we inzicht in haar leven, een kijk op haar complexe karakter en op de strijd die ze haar hele leven voerde tegen de last van haar achternaam.
Moederloos kind
Svetlana werd geboren in februari 1926 als jongste kind van Stalin en zijn tweede vrouw Nadja en haar eerste levensjaren waren zorgeloos. Zij groeide op in het Kremlin, een ommuurde vesting aan de rivier de Moskva, en had twee oudere broers: Vasili, die vijf jaar ouder was dan zij, en Jakov, die negentien jaar ouder was en uit Stalins huwelijk met zijn eerste vrouw was geboren. In de zomers en in de weekends bracht het gezin vaak tijd door op Zoebalovo, de ‘datsja’ (buitenhuis) van Stalin. In november 1932 kwam er een abrupt einde aan de onbezorgde jeugd van Svetlana, toen haar moeder op 31-jarige leeftijd zelfmoord pleegde. De kinderen kregen, net als het grote publiek, te horen dat Nadja was overleden aan de gevolgen van een acute blindedarmontsteking. Toen Svetlana pas veel later, op haar vijftiende, de waarheid over haar moeders dood te horen kreeg, was ze uitermate boos en gekrenkt.
De Grote Terreur
Tijdens Svetlana’s schooljaren werd de persoonlijkheidscultus van Stalin steeds verder uitgewerkt. Overal verschenen portretten van de ‘Grote Roerganger’ en de ‘Beste Vriend van alle Sovjetvrouwen’. Tot haar zestiende was Svetlana de ideale leerling, met prachtige studieresultaten en een gehoorzaam karakter. Ondertussen was in de tweede helft van de jaren 30 de Grote Terreur begonnen. Er vonden massale arrestaties plaats, Stalin liet miljoenen mensen oppakken en honderden duizenden werden doodgeschoten of naar strafkampen in afgelegen oorden afgevoerd. Alhoewel Svetlana als jong meisje hier nog niet veel weet van had, begon ze wel steeds meer de gevolgen te merken van het strengere klimaat. Zo werden vaders van vriendinnetjes afgevoerd en zelfs haar eigen familie was niet veilig: Stalin liet ook ooms en tantes gevangennemen en executeren.
Turbulent liefdesleven
Op haar zestiende werd Svetlana verliefd op Aleksej Kapler, een Joodse filmregisseur van achtendertig jaar. Een relatie die haar vader verafschuwde en verbood. Stalin zorgde voor de deportatie van Kapler naar Siberië. Een paar jaar later trouwde ze met de Joodse Grigori Morozov, met wie ze zoon Josef kreeg. Het was geen gelukkig huwelijk en het hield dan ook niet lang stand. Hierna trouwde ze met Joeri Zjdanov, een huwelijk dat volgens Svetlana door haar vader gearrangeerd was. Uit deze relatie werd dochter Katja geboren. Ook dit huwelijk hield maar een paar jaar stand.
In maart 1953 overleed Jozef Stalin na een doodsstrijd van enkele dagen. Svetlana verlangde ernaar anoniem te zijn, maar de meeste mensen bleven haar zien als ‘de prinses van het Kremlin’. Ze mocht van de regering in het openbaar geen uitspraken doen over haar vader. Alles wat met Stalin te maken had was staatseigendom, en daarmee was zij in feite ook staatseigendom. Een derde huwelijk volgde in 1962, met Ivan Svanidze, maar dit huwelijk hield nog geen jaar stand. Ondertussen werkte Svetlana aan haar autobiografie, in de vorm van brieven.
Uitgeweken
In 1963 ontmoette Svetlana de Indiër Brajesh Singh, op wie ze verliefd werd. Met hem was ze eindelijk echt gelukkig en ze wilde graag trouwen, zodat Singh in de Sovjet-Unie kon blijven. De regering weigerde haar dat. Singh had een chronische ziekte en zijn gezondheid ging steeds verder achteruit. Tot Svetlana’s grote verdriet overleed hij in oktober 1966. Tegen haar eigen verwachting in kreeg ze toestemming om naar India te reizen om de as van Singh over de Ganges uit te strooien.
Toen Svetlana in India was, wilde ze niet meer terugkeren naar de Sovjet-Unie. Op 6 maart 1967 stond ze op de stoep van de Amerikaanse ambassade in New Delhi om te vertellen dat ze wilde uitwijken.
Via een haastige en chaotische procedure smokkelden de Amerikanen Svetlana het land uit en kwam ze, via Italië en Zwitserland, in de Verenigde Staten terecht. Haar kinderen en haar moederland had ze achter zich gelaten, niet wetend of ze ze ooit terug zou zien. Haar uitwijking zorgde voor een toename van de politieke spanningen tussen de VS en de Sovjet-Unie.
Lana Peters
Svetlana’s levensverhaal werd uitgegeven en ze begon aan een tweede boek. Haar liefdesleven bleef echter een aaneenschakeling van teleurstellingen en verkeerde beslissingen. In november 1969 kwam ze onder de invloed van Olgivanna Wright, de weduwe van architect Frank Lloyd Wright, die in Arizona een architectenschool had opgericht, het Taliesin-genootschap. Wright had Svetlana uitgenodigd om langs te komen met het bewuste doel om haar te koppelen aan Wesley Peters, de echtgenoot van haar overleden dochter en chef-architect van Taliesin, om zo aan Svetlana’s geld te kunnen komen. Het plan werkte en Svetlana trouwde met Peters, met wie ze op 44-jarige leeftijd nog een dochter kreeg, Olga. Ook dit huwelijk hield geen stand en Svetlana ontvluchtte met haar dochter de verstikkende omgeving van Taliesin. Een periode van veel verhuizingen volgde, Svetlana leek nergens echt rust te kunnen vinden. Ze worstelde met haar emoties en met het schrijven. De liefde voor haar dochter hield haar op de been. In 1978 vroeg ze het Amerikaanse staatsburgerschap aan en ging ze verder door het leven als Lana Peters. Ze woonde afwisselend in de Verenigde Staten en in Engeland en in 1984 deed ze wat niemand had verwacht: ze vertrok met haar dochter terug naar de Sovjet-Unie. Dit deed ze om haar zoon Josef te zien, van wie ze bericht had gekregen dat hij ernstig ziek was. De hereniging met haar zoon verliep moeizaam en Svetlana begon algauw haar vergissing in te zien. Na een jaar in de Sovjet-Unie kregen Svetlana en Olga toestemming om het land te verlaten. De rest van haar leven bracht ze door in Amerika en in Engeland, ze bleef veel verhuizen, en ze overleed uiteindelijk op 22 november 2011, op 85-jarige leeftijd.
Correspondentie
De in Canada geboren Rosemary Sullivan deed voor De dochter van Stalin uitgebreid onderzoek. Zo reisde ze naar Rusland en Georgië, waar ze sprak met familieleden, collega’s en vrienden van Svetlana en bezocht ze scholen en woonplaatsen. Ze onderzocht Russische archieven, waarin ze onder andere de correspondentie tussen Svetlana en haar vader tegenkwam. Ze bezocht Svetlana’s goede vrienden in Engeland en bracht een weekend door in het huis van Robert Rayle, de CIA-agent die Svetlana had begeleid tijdens haar uitwijking in 1967. Ook sprak ze uitvoerig met de dochter van Svetlana, die haar toestemming gaf om te citeren uit brieven van haar moeder. Dit alles zorgt voor een uitgebreid en boeiend verslag van Svetlana’s leven, vanaf haar geboorte in Rusland in 1926 tot haar dood in de Verenigde Staten. De vele foto’s brengen het verhaal nog meer tot leven. Svetlana’s karakter wordt uitgebreid beschreven en door de vele citaten van haar die Sullivan gebruikt in het boek, krijg je een goed beeld van haar complexe karakter en heb je bijna het idee dat je haar tijdens het lezen van het boek leert kennen. Hoewel Sullivan haar niet ophemelt (Svetlana had ook een paar minder mooie karaktertrekken) leef je toch met haar mee en je kunt bijna niet anders dan medelijden hebben met haar: een vrouw die continu gebukt ging onder haar verleden en haar afkomst. Zelf verwoordde ze het als volgt:
“Je bent Stalins dochter. Dan is je leven al afgelopen. Je kunt je eigen leven niet leiden. Je kunt geen enkel leven leiden. Je bestaat slechts als een verwijzing naar een naam.”
Uitstekende recensie. Nodigt uit om dit tragisch maar ongetwijfeld boeiend boek te gaan lezen.
Hoi Sonja, je snijdt interessante onderwerpen aan, en bij deze stopte ik even, want het deed een belletje rinkelen. Na even zoeken vond ik zojuist Svetlana’s ‘Twintig brieven aan een vriend’ terug, die ik jaren geleden op een boekenmarkt kocht. Ga ik straks lezen.
Beste Jan, wat leuk om te lezen. Bedankt voor je reactie. Ik ben benieuwd wat je van ‘Twintig brieven aan een vriend’ vindt. Veel leesplezier!